ورود|ثبت نام
031 9100 31 31آیا ایرانیت آزبست دارد؟بررسی کامل خطرات + جایگزینها
ايرانيت سیمانی سالها يکی از رايجترين پوششهای سقف در ايران بوده و هنوز هم در بسياری از ساختمانها ديده میشود. بخش بزرگی از ايرانيتهای قديمی با آزبست ساخته میشدند؛ امروزه ميليونها مترمربع ايرانيت قديمی همچنان روی بامها باقی ماندهاند و با ترکخوردگی، شکستگی يا تخريب، الياف خطرناک وارد هوا میکنند. اين مقاله با استناد به گزارشهای رسمی به دو پرسش اصلی میپردازد: ايرانيتهای موجود در بازار امروز آيا آزبست دارند؟ و ايرانيتهای قديمی چه تهديدی برای سلامت ساکنان و محيط زيست ايجاد میکنند؟
فهرست مطالب
آزبست چیست و چه کاربردی دارد؟
آزبست یا Asbestos يک ماده معدنی طبيعی فيبردار است که از ترکيب سيليکاتهای منيزيم و آهن ساخته میشود. الياف آزبست بسيار نازک، سبک و مقاوم هستند و همين ساختار فيبردار باعث شده اين ماده در گذشته در صنايع مختلف ارزش زيادی داشته باشد. جالب است بدانید واژه آزبست از کلمهای یونانی به معنای خاموشنشدنی یا فناناپذیر گرفته شده است و همین ویژگی، دلیل اصلی محبوبیت عجیب آن در قرن بیستم بود. این ماده، سه ویژگی مهم داشت که صنعتگران را شیفته خود کرد: ۱. مقاومت حرارتی فوقالعاده بالا. ۲. مقاومت شیمیایی در برابر خوردگی و اسیدها. ۳. قیمت بسیار ارزان و فراوانی در طبیعت. همین ویژگیها باعث شد تا آزبست در بیش از هزاران نوع محصول مختلف به کار گرفته شود. هرچند همین پایداری و مقاومت بالای آن امروزه بزرگترین دلیل خطرناک بودنش برای سلامت انسان و محیط زیست به شمار میرود.
ساختار آزبست الیافی و رشتهای است؛ رشتههایی میکروسکوپی که با چشم غیرمسلح دیده نمیشوند، اما وقتی با سیمان مخلوط میشدند، محصولی به دست میآمد که هم محکم بود، هم سبک و هم در برابر آفتاب سوزان و برف سنگین، خم به ابرو نمیآورد. این ترکیب سیمان و آزبست، همان چیزی است که پایههای صنعت تولید ورقهای موجدار را بنا کرد.
نکته مهم
کاربردهای آزبست
تا پيش از ممنوعيت جهانی، آزبست در صدها محصول صنعتی استفاده میشد. اما به تدیج محصولات ازبست دار با گزینههای دیگر جایگزین شدند. ورق رنگی اصفهان یکی از همین موارد است که جایگزین ایرانیت آزبست دار شد. مهمترين کاربردهای آزبست عبارتند از:
- توليد ورق ایرانیت شیروانی
- عایق حرارتی در ساختمانها و کارخانهها
- ترمز و لنت خودرو
- کفپوشهای قديمی وینيل آزبستی
- محصولات نسوز مانند دستکش، طناب و پارچههای مقاوم به حرارت
- عایقکاری مخازن، ديگهای بخار و لولههای انتقال حرارت
ویژگی های آزبست چیست؟
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، آزبست به دلیل برخورداری از ترکیبی خاص از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی، دههها یکی از پرکاربردترین مواد صنعتی در سراسر جهان به شمار میرفت. مهمترین خواص آن عبارتاند از:
۱. مقاومت حرارتی بالا: آزبست در برابر دماهای زياد پايدار است و نمیسوزد. به همين دليل در عايقکاری حرارتی، محصولات نسوز و تجهيزات صنعتی کاربرد داشت.
۲. مقاومت شيميايی: آزبست در برابر بسياری از اسيدها، بازها و مواد خورنده مقاوم است و بهراحتی تجزيه نمیشود.
۳. انعطافپذيری و فيبردار بودن: الياف آزبست بسيار نازک و انعطافپذيرند و میتوانند با سيمان، پلاستيک يا رزین ترکيب شوند و استحکام محصولات را بالا ببرند.
۴. مقاومت مکانيکی: الیاف ازبست در برابر سايش، فشار و کشش مقاومند. اين خاصيت باعث شد در لنت ترمز، واشرها و ورقهای سيمانی استفاده شوند. اما کم کم ورق های کرکره جایگزین ورق های سیمانی تولید شده با این ماده شدند. شاید قیمت ورق کرکره گالوانیزه کمی از ایرانیتهای قدیمی بیشتر باشد اما از نظر سلامتی و محیط زیست هزاران برابر ارزش خرید بیشتری دارد.
۵. عايق بسيار خوب: بهخاطر ساختار فيبردار، آزبست رسانايی حرارتی و الکتريكی بسيار كمی دارد، بنابراين يک عايق مناسب برای گرما و برق بوده است.
۶. وزن سبک: الياف آزبست سبک و قابل حملاند و هنگام ترکيب با سيمان، وزن محصول نهايی را زياد نمیکنند.
۷. پايداری در محيط: پنه نسوز یا ازبست به سختی فرسوده يا تجزيه میشود؛ همين پايداری دليل اصلی خطرات زيستمحيطی و سلامتمحور آن است.
علت خطرناک بودن آزبست چیست؟
همانطور که گفته شد آزبست زمانی يک ماده پرکاربرد در صنعت بود، اما امروز بهعنوان يکی از خطرناکترين عوامل آسيبرسان به سلامت انسان شناخته میشود. الياف بسيار ريز آزبست هنگام فرسايش، شکستگی يا تخريب وارد هوا میشوند و چون با چشم ديده نمیشوند، بهآسانی تنفس میشوند و وارد عمق ريه میگردند. اين الياف در بدن تجزيه نمیشوند و سالها در بافتهای ريوی باقی میمانند. همين ماندگاری طولانی میتواند زمينهساز بيماریهای شديدی مانند سرطان ريه، مزوتليوما و التهابهای مزمن ريوی شود. تماس طولانیمدت با آزبست حتی در مقادير کم هم خطرناک است و بههمين دليل استفاده از آن در بسياری از کشورها ممنوع شده است.
جالب است بدانید اهمیت و حساسیت این موضوع به حدی بالاست که بحث خطرات آزبست و پیامدهای آلودگی آن، در کتاب علوم تجربی پایه هشتم، ذیل سرفصلهای مرتبط با محیط زیست و آلایندهها، مورد توجه قرار میگیرد.
برای اطلاعات بیشتر میتوانید ایرانیت چیست و چه کاربردی دارد؟ را مطالعه کنید.
آیا تمام ورقهای ایرانیت حاوی آزبست هستند؟
سقف شیروانی با ایرانیت هنوز هم طرفداران خود را دارد اما همه ایرانیتها خطرناک نیستند. ایرانیتهای موجود در بازار ایران امروز به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱. ایرانیت بدون آزبست جدید
کارخانههای معتبر ایرانی حدودا از سال 1390 بهطور کامل آزبست را حذف کردهاند و به جای آن از فیبرهای بیخطر مانند فیبر سلولز، فیبر شیشه یا PVA استفاده میکنند. این ایرانیتها روی بستهبندی یا برگه آزمایششان با عبارت «فاقد آزبست» یا Asbestos-Free مشخص شدهاند. بنابراین، اگر ایرانیت را از نمایندگی رسمی یا فروشگاه معتبر خریداری کنید و این عبارت را مشاهده کنید، میتوان با اطمینان گفت که آزبست ندارد. البته ممکن است برخی محصولات فولادی مانند ورق های کرکره با نام ایرانیت فلزی 6 متری در بازار معروف شده باشند که آنها نیز از نظر سلامتی ایمن هستند. کلمه ایرانیت در اصل نام یک برند تجاری و یک کارخانه قدیمی در ایران است که به تولید ورقهای سیمانی موجدار میپرداخت. اما به مرور زمان، مردم به تمام ورقهای موجدار (فارغ از کارخانه تولیدکننده)، ایرانیت گفتند.
۲. ایرانیت آزبست دار قدیمی یا غیرمجاز
تمام ایرانیتهای تولید شده قبل از سال 1391-1390 حاوی آزبست هستند. علاوه بر این، در برخی شهرها کارگاههای کوچک غیرقانونی یا ایرانیتهای قاچاق، بهویژه از چین و کشورهای آسیای میانه، هنوز وجود دارند که آزبست دارند و ارزانتر فروخته میشوند. این ورقها هنگام شکستن، فرسایش یا بازسازی میتوانند الیاف خطرناک آزبست را وارد هوا کنند و سلامت انسان را تهدید کنند.
چگونه ایرانیت آزبستی را تشخیص دهیم؟
تشخیص وجود آزبست در ورقهای ایرانیت به صورت قطعی تنها از طریق آزمایش میکروسکوپی ممکن است، اما به عنوان بازرس خانگی، به سال نصب ، بافت سطح (ریشریش یا پرزدار) و عدم وجود عبارت فاقد آزبست روی محصول دقت کنید.
نکته مهم
جایگزینهای ایرانیت آزبستدار
با پیشرفت تکنولوژی مصالح ساختمانی، دیگر مجبور به استفاده از متریالهای پرخطر مانند ایرانیت آزبستی نیستیم. امروزه گزینههای جذاب، ایمنی برای پوشش سقفها و به خصوص جایگزینی ایرانیت اصفهان قدیمی در دسترس هستند که هم سلامت شما را تضمین میکنند
- ورقهای یوپیویسی: این ورقها دو لایه هستند، عایق حرارتی بسیار بهتری نسبت به سیمان دارند، سبکترند و در برابر آفتاب هم مقاومسازی شدهاند.
- ورقهای گالوانیزه رنگی: اگر به دنبال دوام بالا و ظاهری کلاسیک هستید، خرید ورق شیروانی فولادی گزینهای مطمئن است. این ورقها کاملا بدون آزبست و قابل بازیافت هستند
- پلیکربنات: برای مکانهایی که نیاز به نورگیر دارید عالی هستند، اما برای پوشش کل سقف شاید به دلیل گرمای زیاد مناسب نباشند.
- ورقهای سیمانی الیافی جدید: اگر اصرار به ظاهر سیمانی دارید، فایبر سمنتها که با الیاف سلولزی تقویت شدهاند، همان حس و حال قدیمی را بدون ریسک سرطان به شما میدهند.
کلام آخر
امروز دیگر خرید ایرانیت نو و معتبر، خطری ندارد؛ کارخانههای مجاز ایران بیش از ده سال است که آزبست را کاملا حذف کردهاند و محصولشان با برچسب «فاقد آزبست» عرضه میشود. خطر واقعی، میلیونها مترمربع ایرانیت قدیمی است که هنوز بالای سر خانوادهها، مدارس، کارگاهها و روستاهای ما قرار دارد.
هر بار که یکی از این ورقها میشکند، سوراخ میشود یا در بازسازی بدون ماسک و تجهیزات مخصوص خرد میشود، فیبرهای نامرئی سرطانزا وارد هوای تنفس کودکان و بزرگسالان میشود؛ فیبرهایی که ۲۰ تا ۵۰ سال بعد ممکن است به مزوتلیوما یا سرطان ریه منجر شوند. اما توصیه نهایی ما این است که اگر سقف خانه، انبار یا مدرسهتان ایرانیت قدیمی دارد، همین امروز برای جایگزینی ایمن آن برنامهریزی کنید و هرگز خودتان آن را نشکنید یا جابهجا نکنید. کار را به شرکتهای مجاز دارای مجوز مدیریت پسماندهای آزبستی بسپارید. همچنین از خرید ایرانیت دست دوم بپرهیزید. سلامت ریههای خودمان و فرزندانمان ارزشش را دارد که یکبار برای همیشه، این میراث سمی قرن گذشته را از بالای سرمان برداریم. سقف امن، حق مسلم هر ایرانی است.
